بررسی هنجارگریزی در شعر معاصر عربی مطالعه موردی اشعار بدر شاکر السیاب، عبدالوهاب البیاتی و ادونیس

هنجارگریزی که با واژگانی چون آشنایی¬زدایی و برجسته¬سازی قرابت معنایی دارد از اصطلاحاتی است که نخستین بار به¬صورت علمی از طرف منتقد شکل¬گرای روس اشکلوفسکی مطرح شد. هنجارگریزی عبارت است از تمام شگردهایی که مولف از آن سود جوید تا این¬که جهان متن خود را به چشم مخاطبان بیگانه بنماید و موضوع و محتوای متن را چنان جلوه دهد که گویی قبل از این، چنین متنی وجود نداشته¬است. در حقیقت هنجارگریزی یکی از موثرترین روش¬های برجستگی زبان و آشنایی¬زدایی در شعر است که بسیاری از شاعران در ادبیات¬های مختلف جهان و به¬ویژه ادبیات معاصر عربی از آن بهره برده¬اند. از جمله شاعران معاصر عرب که از این روش برای برجسته¬سازی شعر خود استفاده¬ کرده¬¬اند می¬توان سیاب و بیاتی شاعران عراقی و ادونیس شاعر سوری را نام برد. در حقیقت آشنایی-زدایی در دوره معاصر ادبیات عربی با نام این سه شاعر گره خورده است .پژوهش حاضر در صدد است برپایه¬ی روش توصیفی- تحلیلی به واکاوی و مطالعه در شعر شاعران نام برده بپردازد تا از این طریق توانسته باشد روش¬های مختلف هنجارگریزی به¬کار رفته در زبان شعری این شاعران را بیابد و به تحلیل آن¬ اقدام نماید. از آن¬جا که نوآوری و گریز از هنجارهای حاکم بر زبان ادبی یکی از ویژگی¬های برجسته دوره معاصر به¬شمار می¬آید، بررسی¬ و مطالعه¬ی صورت گرفته از جانب پژوهشگر در این کار نیز گواه بر این بوده و نشان می¬دهد که سیاب، بیاتی و ادونیس هرکدام سعی داشته¬اند که از روش¬ها و زبان مشابهی برای متمایز کردن شعر خود استفاده کنند؛ آن¬جا که سیاب به هنجارگریزی واژگانی، زمانی، معنایی، گویشی، سبکی، نوشتاری و موسیقایی پرداخته، بیاتی و ادونیس نیز از همان روش¬ها سود جسته¬اند. البته باید به این مسأله توجه داشت که این بهره¬گیری¬های آن¬ها از روش¬های هنجارگریزی کاملاً یکسان نبوده بلکه تفاوت¬هایی بین میزان و شیوه¬ی بکارگیری آن¬ها دیده می¬شود به¬طوری که ملاحظه می¬گردد که استفاده از اسطوره¬ها و داستان¬های دینی نمود بیشتری نسبت به سایر موارد در دیوان شاعران دارد و یا اینکه شاعری توانسته زبان ادبی خود را متفاوت¬تر و الگوگریزتر از شاعر دیگر نشان دهد.